Goede tegenspraak en het vermogen om daar ook echt naar te luisteren en te handelen!!
Daarom ben ik kort na 24 februari gaan bellen, mailen en appen om vele afspraken te maken om ‘het gesprek aan te gaan’. M’n vragen en twijfels bij de ander neer te leggen en van de ander zijn of haar twijfels te horen. Te horen waar mijn gedachtes onjuist zijn of bijsturing nodig hebben.
In m’n eentje kom ik er niet uit. De onzekerheden en vragen zijn momenteel legio en ze zijn complex. Bovendien zijn vele vragen nieuw. Antwoorden liggen niet altijd voor de hand. Daarom ben ik me weer en meer gaan verdiepen (naast flink wat extra ontspanning) -wat ik vooral lezend doe- om me minder te ergeren en me meer te verwonderen om van daaruit -samen- weer te gaan bouwen in de hoop om uiteindelijk weer (minder bezorgd) te gaan genieten. Kansen te zien naast bedreigingen.
Nu al merk ik de eerste resultaten van deze gesprekken. Doorgaan dus. Met als allergrootste reden te voorkomen dat ook ik ‘slachtoffer’ wordt van HET HELSE TRIO zoals Julie Battilana, hoogleraar aan Harvard en expert op het gebied van macht, het noemt.
Ik zal het uitleggen want het is een enorm risico voor de meesten van ons, zeker wanneer we ouder worden.
Wij mensen willen allemaal Veiligheid, Erkenning (er toe doen) en Autonomie (vrijheid). Niets mis mee. Tot het moment dat we dit gaan overdrijven. Doordat we niet willen luisteren of niet kunnen luisteren. Doordat we steeds meer gaan roepen ‘maar wel op mijn manier’. Vaak voorafgegaan door de woorden ‘als ze maar eens naar me luisterden’…….. Gevolgd door ‘met mijn levenservaring’.
Wanneer je vervolgens in een zekere machtspositie komt (iets wat zich niet alleen voordoet in werk maar ook in huwelijken, vrijwilligerswerk, bestuurlijke functies en wat al niet meer) en deze positie steeds langer bekleed en je deze positie zelfs (vaak onbewust) steeds meer naar jouw hand zet en gaat verdedigen, dan zit je dicht bij het helse trio. Natuurlijk werkt dit per persoon -afhankelijk van je karakter- verschillend maar zelfs de meest evenwichtigen onder ons kunnen na verloop van tijd van karakter veranderen of bepaalde karaktereigenschappen de boventoon zien gaan voeren.
Het helse trio is: 1. Je krijgt steeds meer het gevoel dat jij alles naar jouw hand kunt zetten (en dat dit eigenlijk voor iedereen het beste is ook); 2. Waarna je empathische vermogens afnemen; 3. En je steeds meer overtuigd raakt van de legitimiteit van jouw gedachten en daden (op mijn manier!). Je gelooft je eigen waarheden oprecht (hoe onjuist of ingehaald die ook mogen zijn). Wat mij betreft kun je daar nog aan toevoegen 4. ‘de angst om de controle kwijt te raken’ en, 5. omdat je er mee wegkomt, ‘een ongemerkte oprekking van waarheden, waarden en normen’.
Bovenstaande mag duidelijk maken dat ik hier angstig voor ben. En dus maatregelen neem. Gesprekken aanga met tegenspraak.
Maar wat nou als ik al te ver ben? En mensen om me heen denken ‘laat maar’? Gelukkig bekleed ik geen positie waarin ik veel kwaad kan…..
Wat met anderen die al te ver zijn? Mensen die wel een positie bekleden waarin ze kwaad kunnen? Inmiddels ook echt kwaad doen? Een oorlog (kunnen) beginnen? Zijn ze tegen te houden of terug te roepen? Werkt vrije journalistiek? Democratie? Parlementen? Gemeenteraden? Raden van commissarissen?
Kan het zo zijn dat het ooit werkte maar nu niet meer? Omdat wij ons allemaal al veel te lang kunnen afwenden van kritiek? Steeds meer eigen bubbels weten te vinden? Weten hoe we ‘de macht’ moeten vasthouden?
Kan het zo zijn dat vele zaken inmiddels zo groot, ingewikkeld en complex zijn dat we niet meer door de leemlaag heen kunnen komen? Dat automatisering zaken zo onpersoonlijk gemaakt heeft dat onze antennes niet meer werken? Dat de smeerolie die tussen mensen face-to-face nog wel wil werken voor automatisering en zaken als e-mail en whatsapp nog niet is uitgevonden?
Kan het zo zijn dat de drie grote problemen van deze tijd -milieu/opwarming, covid en oorlog- voor ons na 77 jaar niets anders meegemaakt te hebben dan consumeren, steeds betere gezondheidszorg en vrede te onbekend zijn om deze met onze (levens)ervaring en bestaande organisaties het hoofd te kunnen bieden?
Kan het zo zijn dat het mede daarom juist tijd is om afscheid te nemen van ‘ik/we deden het altijd zo’ en te gaan luisteren naar jongere generaties? Jongeren die misschien wel dingen tegen ons zeggen die we helemaal niet willen horen en behoorlijk confronterend zijn?
De wereld en de maatschappij zijn niet alleen veranderd maar ze blijven ook veranderen. Gaan ouderen en machthebbers ‘het uitzitten’ op de manier zoals ze het altijd deden?
Realiseren we ons dat jongeren die luxe helemaal niet hebben? Dat ouderen de jongeren daarmee misschien wel ernstig in de weg zitten? Noodzakelijke veranderingen tegenhouden?
Gaan we luisteren naar de tegenspraak? En er wat mee doen? Ons aanpassen zodat we mee kunnen blijven doen? Of wachten we totdat er uiteindelijk gezegd wordt ‘En nu is het klaar, ouwe zeikerd’……?
Goede tegenspraak is een cadeau. Doe er wat mee (en neem daarbij geen voorbeeld aan de tweede kamer)!
Rob Franse, 25 maart 2022