‘Wann wird man je verstehen’ zong Marlene Dietrich al in het indrukwekkende ‘Sag mir wo die blumen sind’. Het antwoord dringt zich de laatste weken meer dan ooit nadrukkelijk op. ‘Altijd te laat!’ lijkt het juiste antwoord te zijn.
Vooral dankzij onze tot bijna heilig verklaarde (persoonlijke) vrijheid luisteren velen van ons stomweg naar niets wat ons niet uitkomt of bevalt. Bijbehorende uitroepen daarbij zijn ‘dat maak ik zelf wel uit’, ‘ik weet heel goed wat goed voor mij is’, ‘overdreven gedoe’, ‘dat is ook maar een mening’, ‘ik mag toch zeker wel ….’ en ‘maar zo doe ik het altijd’.
Wat we daarbij maar heel moeilijk kunnen begrijpen is dat het niet alleen om jou gaat maar ook en misschien wel vooral om de wereld om ons heen. Om andere mensen. Mensen die jou jouw vrijheid van harte gunnen mits je hen het leven niet onplezierig of onmogelijk maakt. Of, zoals nu, zelfs levensgevaarlijk maakt. Ik hoor het al roepen: ‘is dat nou niet een beetje overdreven?’ Nee, dat is het niet! We zien de voorbeelden steeds dichterbij komen. De ellende begon in China, verergerde zich in Lombardije en zit nu in Brabant. Kennelijk is dat voor velen nog steeds de ver van mijn bed show.
Het blijkt meer dan ooit dat we op vele gebieden heel duidelijke sturing nodig hebben met stevige sanctioneringen. Het met z’n allen op een kluitje zitten gebeurt nog steeds op heel veel plaatsen. In Istanbul zijn vandaag de bankjes in de parken weggehaald omdat ouderen daar massaal vlak naast elkaar gingen zitten. In menige winkel zie je nu lijnen om de 1,5 meter voor de kassa liggen, die nog werken ook, maar kennelijk moeten er ook dat soort lijnen om vakkenvullers heen komen want daar buigen we ons gewoon overheen. Die heel duidelijke sturing blijkt niet alleen voor individuen nodig te zijn maar ook voor sommige bedrijven. In het FD stond gisteren het bericht dat o.a. Amazon.com zojuist de prijzen van producten die nu hard gaan heeft verhoogd. Daarmee lijken ze al flink op de mondkapjes verkopers die woekerprijzen rekenen.
Natuurlijk is iedereen het met me eens dat we die woekerbedrijven moeten straffen. Pek en veren. Maar ons straffen voor ons gedrag? Kom nou! Vrijheid! Toch zit juist in ons gedrag iets heel gevaarlijks. Wanneer de vakkenvuller waar we ons overheen buigen hart gaat niezen en hoesten dan springen wij meters achteruit. Maar op de vraag van de vakkenvuller of wij hem niet zo in de nek willen hijgen reageert menigeen met ‘Stel je niet zo aan. Ik heb niks hoor’. Ofschoon dat gelukkig niet voor iedereen geldt. Maar hoe moet die vakkenvuller weten dat jij niets hebt? Weet je wel zeker dat je niets hebt?
Om nou niet in dit soort ongemakkelijke discussies en situaties te komen zou je jezelf aan de regels kunnen houden. Maar dát gaat velen van ons veel te ver. Waarom? Vraag het jezelf maar eens af. Ik denk dat het een combinatie van ergerlijk egoïsme, gemakzucht, ongedisciplineerdheid, betweterigheid, gewoonte, domheid en niet kunnen en willen luisteren is. Dat is nogal wat! Maar ik ben bang dat ik gelijk heb.
Als deze crisis mij iets leert dan is het wel dat velen van ons niet begrijpen hoe je met vrijheid om dient te gaan. We begrijpen de redenen niet en we luisteren niet. We lijken het zelfs nu niet te begrijpen. Waarschijnlijk zullen we het nooit begrijpen.
Dé oplossing, ook voor na de crisis: Heel veel meer sturing (en dus ook sanctionering). Bijvoorbeeld via het goed werkende Efteling systeem van looplijnen met linten en poortjes. Niemand vraagt daar ‘Waarom dan?’ Niemand krijgt de kans om onaardig te doen. Dring je voor dan ziet iedereen dat en wordt er ingegrepen.
‘Wan wird man je verstehen?’. Nou, pas wanneer we nadrukkelijk gestuurd worden. Wanneer we geremd worden door verkeersdrempels en stoplichten. Door een blaffende waakhond. We, ook figuurlijk, grenzen stellen en gesteld krijgen.
Vrijheid is mooi. Erg mooi. Maar helaas, de meesten van ons kunnen er nauwelijks mee overweg. Dat geldt voor bedrijven, instellingen en personen. Zonder sturing blijken we níet te kunnen. Misschien moet dat wel de belangrijkste les zijn van deze crisis.
Rob Franse, 21 maart 2020