Eén van mijn mantra’s is “Bildung met een glimlach”. En dat is niet voor de grap. Afgelopen zondag konden we bij Buitenhof zien wat er gebeurt wanneer bildung zonder glimlach gebezigd wordt. De door mij zeer hooggeachte Rob Riemen liet in een discussie met Thierry Baudet zien dat ook hij niet onfeilbaar is. Ik kan een heel relaas ophangen waarom het naar mijn idee een weinig hoogstaande discussie was tussen 2 zeer ontwikkelde mensen, maar ik kan me ook beperken door te zeggen dat een glimlach of een beetje zelfspot het gehele gesprek anders had kunnen doen verlopen.
En daarmee kom ik terug bij bildung. Er is geen goede Nederlands woord voor. Ontplooiing en ontwikkeling komen in de buurt. Je zou ook kunnen zeggen dat “kleinheid van geest” het tegenovergestelde is van bildung. En een commissie voor vernieuwing van het onderwijs heeft het over “persoonsvorming”. Aangezien ze dat niet echt goed weten te definiëren zou je kunnen zeggen dat ook dit in de buurt komt van bildung.
Ja, ik ben een groot voorstander van -aandacht voor- bildung (het woord is ooit bekend geworden dankzij Wilhelm von Humboldt en zijn idee over academisch onderwijs). Mensen in de breedte opleiden tot kritische denkers is nog altijd, en misschien meer dan ooit, zeer belangrijk; en niet alleen voor academici. Maar (!) wanneer je bildung ziet als een religie, een levensdoel, en dat ook zo uitdraagt dan stoot je mensen af. Dan krijg je weinig volgelingen. En dat is ongelooflijk jammer, want bildung is het logische vervolg op verwondering. En verwondering is het mooiste wat de mens bij zijn of haar geboorte meekrijgt!
Hoe ver je ook ontwikkeld of ontplooid bent, je bent nooit onfeilbaar. Wanneer je dat wel denkt dan maak je van bildung, net als sommigen dat met wetenschap doen, een nieuwe religie. En we weten inmiddels maar al te goed dat religie de bijl is aan de wortels van elk “geloof”.
Hoe ga je dan, als ontwikkeld en ontplooid mens, misschien zelfs als “heel” mens, om met bildung? Juist: Met een glimlach en met zelfspot. Je weet dat je een heel eind bent en veel begrijpt en doorziet, maar je blijft openstaan, echt openstaan, voor andere meningen. Ook (!) wanneer die andere mening onvoldoende door de ratio onderbouwd is….. Met die glimlach en die zelfspot toon je jouw feilbaarheid en je openheid naar de ander. Niet alleen uit weloverwogen belangenafweging, maar ook en vooral omdat je door al jouw bildung meer dan wie dan ook weet dat je het nooit allemaal kunt weten. Laat staan “zeker weten”.
Misschien minstens zo belangrijk: Bildung welke slechts academisch wordt toegepast zal een uitstervend fenomeen blijken te zijn, verscholen achter hoge muren begroeid met klimop (hedera zo je wilt). Slechts een wisselwerking met het dagelijkse leven met al haar impulsen, misverstanden en klein geluk kan bildung een werkelijke en waardevolle plek geven. En bij het dagelijkse leven horen nadrukkelijk glimlach en zelfspot. Op die manier kan bildung niet alleen iets voor academici zijn, maar ook iets wat van onderaf gedragen wordt……
Stel nu eens dat wij allemaal, van hoog tot laag en van jong tot oud, onze glimlach en zelfspot níet alleen gebruiken in onze eigen vertrouwde omgeving (….). En we dit niet alleen gebruiken bij small talk, hedonisme, consumentisme en het klakkeloos volgen van een goed onder woorden brengende politicus, journalist of een door jou bewonderde persoon. Maar deze glimlach en zelfspot ook gebruiken in combinatie met bildung. En dan nog eens, op deze manier voorzien van bagage, goed luisteren en nadenken over vluchtelingen, Europa, de Islam, het Christendom, en willekeurig wiens mening over wat dan ook, wat afwijkt van jouw mening……….
Iets eenvoudiger gesteld: Jij hebt je ontwikkeld en ontplooid, hebt een glimlach (bij voorkeur van binnenuit) en zelfspot. En je luistert of gaat in gesprek met wie dan ook met een volstrekt andere mening dan de jouwe. Vlotte kans dat het gesprek niet uit de hand loopt. Misschien zelfs een kans dat je begrip hebt of krijgt voor elkaars standpunten. En misschien, heel misschien, besluit je nog maar eens een keer verder te praten.
Wat denk je: Zou dat ook lukken zonder zelfspot en glimlach? Zonder eigen ontwikkeling? Ongeacht de ontwikkeling en de opstelling van de ander?
Bildung dus, met zelfspot en een glimlach. Toe te passen in het dagelijks leven. Met behoud van authenticiteit en diversiteit. Kritisch en openstaand. Vragen stellend.
Het zou zo maar eens kunnen dat democratie op die manier kan werken……. Met zelfspot en een glimlach. Luisterend. En iets minder “heel zeker” wetend. En natuurlijk met bildung……………..
Rob Franse, 8 maart 2016, met een glimlach