Het laatste kerstverhaal van de jaren ’10. En op naar de ommekeer in de jaren ’20!

Kerst
Opvallend vaak zie ik de laatste weken artikelen langs komen met als titel ‘hoe doorsta ik de kerstdagen’ of iets van gelijke strekking. Is Kerst dan zo iets vreselijks geworden? Zijn de verplichtingen en het gezelschap dusdanig dat het een opoffering is geworden? Of zijn we door en door verwend geraakt? Zijn we misschien toe aan iets heel anders?

Mogelijk is het zo dat wij allen individualistischer zijn geworden. Meer tijd voor ons zelf willen. Ons minder willen aanpassen. Daar waar anderen juist willen vasthouden aan zekere tradities.

Eerlijk gezegd hebben wij het er ook even over gehad om het eens helemaal anders te gaan doen. Iets met het uitnodigen van onbekenden, wellicht minder gefortuneerden, of eenzamen, om vervolgens heel recht toe recht aan een eenvoudige en niet al te grote kerstboom samen simpel maar fraai op te tuigen. Wat eenvoudige cadeaus en een ‘eenvoudig doch voedzaam maal’ te genieten, om in de sfeer van een altijd goed bedoelende heer Bommel te spreken. Eenvoudig dus. Iemand die wellicht iets zingt en iemand die een mooi verhaal vertelt. Zo’n verhaal waarbij je in aangename en wellicht melancholieke sfeer een beetje wegdommelt.

Teruglezend vraag ik me af of we er wel toe in staat zijn.

Misschien is het wel goed om de kerstdagen hun eigen weg te laten vinden. Wat dat dan ook oplevert. Lekker snoepen voor de een, mooi vlees voor de ander, goeie wijn voor de volgende, extreme luxe die je breed laat hangen? Een beetje teruggetrokken, juist een verhaal kwijt willend, filmpje kijken, spelletje spelen, …… Barmhartig naar elkaar zijn? Wat plooien gladstrijken? Dat wordt allemaal al wat risicovoller. Het vermogen om goeie gesprekken te houden is niet bij iedereen ontwikkeld. Bovendien, een goed gesprek is voor de een echt wat anders dan voor de ander. Net als een mooi verhaal trouwens. Begripvol zijn voor ieders gedrag? Om, zeker tijdens Kerst, de lieve vrede te bewaren? Of is het wellicht juist ruimte geven aan diegenen van wie je zou willen dat die minder zouden zeuren en zich eens wat ‘beter’ zouden gedragen? Wat socialer en empathischer? Die mensen die toch al wat moeilijk aanspreekbaar zijn op hun gedrag met Kerst aanspreken?

Hmm.

Zelf denk ik dat je er vooral moet zijn voor diegenen die dat zelf wensen. Misschien betekent dat wel dat je dan een heel rustige Kerst hebt :-).

Maar dan!
Dan gaan we op weg naar 2020. We laten met deze Kerst een decennium achter ons! Nieuwe uitdagingen en nieuwe kansen liggen voor ons. We hebben nog een paar dagen om onze teleurstellingen te doorleven en achter ons te laten. We moeten wel. Het laatste decennium is immers het decennium geweest van niet waargemaakte verwachtingen en wegvallende zekerheden. Van verwachtingen die we soms al tientallen jaren hadden en die niet uit bleken te komen. Verwachtingen die echt bijgesteld móeten worden om niet (verder) teleurgesteld te worden enerzijds en nieuwe uitdagingen aan te kunnen anderzijds.

Het móet een nieuw avontuur worden, het komende decennium. We móeten nieuwe doelen durven stellen. Ook wat betreft ons eigen gedrag. We moeten accepteren dat het beginpunt van het komende decennium echt anders, misschien wel moeilijker, is dan het beginpunt van het laatste decennium. Of van het decennium daar voor. Een flink deel van die doelen zal iets gezamenlijks moeten hebben. Iets wat ons verbindt. Iets waarop we straks samen trots kunnen zijn en wat voldoening geeft. En het moet ‘haalbaar’ zijn maar zonder garanties. Qua meningen zijn we wel erg verdeeld en gepolariseerd.

Valse verwachtingen
Eerst terug naar de verwachtingen en de daarop volgende teleurstellingen. Wanneer je niet begrijpt waar de huidige verwachtingen vandaan komen dan is het nagenoeg onmogelijk om teleurstellingen te verwerken en de volgende stappen te zetten.

In 1945 begonnen we het land weer op te bouwen. Dat was een duidelijk en gemeenschappelijk doel. In de jaren ’60 en ’70 kwamen daar nobele sociale doelstellingen overheen. Het volk moest verheven worden. De Mammoetwet werd ingevoerd. Iedereen gelijke kansen. Ja ja….. Zoals zo vaak slaan mooie plannen door. Er werd een sociaal systeem opgetuigd met waardevaste pensioenen en wat al niet meer, wat stomweg niet kon. Ik begreep dat op m’n 15e al, evenals een, helaas te klein, aantal anderen.

Dat het allemaal eigenlijk niet kon was op zich niet zo erg. Enthousiasme voor nobele doelen kan geen kwaad. Het gaf velen prachtige mogelijkheden welke nog maar kort daarvoor ondenkbaar waren. Bijna iedereen kon werkelijk delen in de toenemende welvaart. Er werden helaas ook verwachtingen naar de verre toekomst uitgesproken. Verwachtingen die door politieke partijen en vakbonden zo gebracht werden dat ‘men’ het zag als verworven rechten en zekerheden. Ten onrechte en een kiem voor toekomstige ellende.

Begin jaren ’80 werden we economisch ‘gered’ van al dit ‘enthousiasme’ wat echt een enorm gat sloeg in onze verdiencapaciteit, door mensen als Reagan en Thatcher. Maar dat had wel een prijs! De economie werd hersteld en kreeg weer toekomst maar zeker niet voor iedereen. De socialistische droom leek over. Maar zie daar! Juist wanneer deze , ten onrechte neoliberalisme genoemde, politiek door lijkt te slaan valt daar het IJzeren Gordijn. In die euforie gaan links georiënteerden als Kok, Blair en Clinton aan de haal met de erfenis van Thatcher en Reagan. Maar dan met wederom een belofte aan ‘het volk’. Na het socialisme zou deze derde weg hét antwoord zijn om alle oude verwachtingen uit de jaren ’60 en ’70 toch uit te laten komen. Het-kon-niet-op.

Wederom sloegen we door. Na het socialisme, Thatcher/Reagan en de derde weg heerste er een soort geloof dat we tot in lengte van dagen vroegtijdig met pensioen konden tegen mooie voorwaarden om vervolgens lang en gelukkig met een goeie en goedkope oudedagsvoorziening en dito zorg ‘Zwitserleven’ oud te kunnen worden. Alles gevoed door de vrije markt zonder marktmeesters wat voor alles en iedereen (!) het beste zou zijn. Een vals geloof, gevoed door verwachtingen uitgesproken als zekerheden, die niet anders konden dan teleurstellen. En zo gebeurde het dan ook in het laatste decennium.

Sommige zaken kunnen we herstellen. Ook nu nog. Zoals de financiële verdeling tussen een superrijke bovenkant en een grote en kansarme onderkant. Puur een kwestie van (internationaal) samenwerken en verstandige cq slimme belastingregels. Wat we níet kunnen herstellen zijn de vele valse verwachtingen die geschapen zijn vanaf de jaren ’60 en die we tot een paar jaar geleden in stand hielden. Het kon niet, het kan niet, het is ondenkbaar en dat maakt het voor velen heel pijnlijk. Zeker wanneer je 55-plusser bent en je jaren lang vrij riant hebt kunnen leven mét goede en veilige vooruitzichten, maar de toekomst (!) zich nu nogal plotseling heel anders ziet ontvouwen dan ooit gedacht. Volgens sommigen zelfs ‘beloofd’. En dat doet écht pijn. Het doet pijn om stappen terug te moeten doen wanneer je altijd hebt gedacht dat ‘je er recht’ op had. Dan voelt het als afnemen.

Blind vasthouden aan verworvenheden ?
Wellicht hebben de huidige ‘problemen’ rond vele kerstvieringen wel dezelfde achtergrond als de vele teleurstellingen in het laatste decennium. Een steeds grotere groep mensen wil hoe dan ook, waar dan ook en tegen welke prijs dan ook vasthouden aan alle ‘verworvenheden’. Of dat nou het kerstdiner is met veel vlees, de vreugdevuren, de onhaalbare hoge pensioentoezeggingen op relatief jonge leeftijd, het 130 km. per uur mogen rijden, zwarte piet zwart houden, CO2 in ruime hoeveelheden de lucht insturen, etc. Het merendeel van ons is niet in staat om zelf te zeggen ‘het was mooi, maar het kan niet meer’. Men ziet de overheid als een ‘afpakker’ in plaats van een noodzakelijke coördinator en marktmeester op deze gebieden. Die manier van denken maakt ons bovendien minder aardig. Senioren die zo denken worden om zulke redenen al snel weggezet door jongeren met woorden als ‘jullie hebben al zo veel luxe gehad’, waarbij diezelfde jongeren als ‘slap en verwend’ worden weggezet door ouderen.

Blijf aardig voor elkaar, ook over generaties heen. Het is zo dat er helemaal niemand iets afpakt! Diegenen die zoiets als ‘afpakken’ zien weigeren stomweg om zelf na te denken. Zelf verantwoordelijkheid te nemen. Zien daardoor de overheid als afpakker. Dat is treurig en onverantwoord. Het is een manier van met je rug naar de toekomst staan. Een toekomst die hoe dan ook niet tegen te houden is. Een toekomst die velen voor zichzelf moeilijker maken dan nodig is omdat ze blijven huilen omdat ‘hun verworvenheden’ afgepakt worden.

Kennelijk is het voor grote groepen te moeilijk om zelf ‘verworvenheden’ in te leveren. En weet je, daar heb ik nog verdomd veel begrip voor ook. Het ís ook moeilijk. Het is des te moeilijker wanneer er geen goede alternatieven zijn. We móeten dus op zoek naar mooie en goeie alternatieven. Dat betekent in menige situatie dat je het vermogen moet hebben om nieuwe ogen aan te schaffen en je oren te sluiten voor alle mee-huilers-in-het-bos. Moeilijk maar niet onmogelijk.

Nieuwe ogen. Nieuwe hoop. Nieuwe voldoening.
Om van de pijn af te komen is er maar één oplossing. Die oplossing is heel simpel en heet ‘een níeuwe toekomst’. Je kunt wel blijven jammeren over alles wat je verwacht had of wat je ‘beloofd’ was maar je helpt er he-le-maal niemand mee. Ook jezelf niet. Je zult moeten kijken naar al die dingen die wél beter zijn of beter worden. Ik zal je wat voorbeelden geven.

Wanneer we blijven zeggen dat vlees milieubelastend is en dat we ons moeten schamen als we vlees eten dan worden velen van ons diep ongelukkig. Daarbij klinkt het woord ‘vleesvervanger’ op zich al onsmakelijk. Maar wanneer goede en leuke restaurants met een fantastisch nieuw gerecht komen, wat ook nog eens veel goedkoper is, dan lukt het wel! Ooit aten we rollade en kalkoen en konden we ons niet voorstellen dat we iets ‘raars’ zouden gaan doen als gourmetten. Toch willen volksstammen niet anders meer. Maak het dus hip, sexy en betaalbaar.

Nog zo iets: We moeten van het gas af. Draai dat nou eens om naar ‘U krijgt iets veel prettigers dan dat enge gas. Het is niet alleen schoner maar ook veel goedkoper’. Denk dan ook aan dingen als waterstof. Dúrf nieuwe technieken uit te proberen.

Langer moeten doorwerken? Prima hoor, maar dan wel in aangepast tempo met aangepaste doelstellingen. Maak werken, ook voor ouderen, weer leuk!

Mantelzorg? Maak het logisch. Koop in iedere wijk of straat een soort ‘praathuis’ a la de Fabeltjeskrant. Combineer ouderen met naschoolse opvang en een pakjes afleverpunt. Zet er een elektrische golfkar bij. Een huis waar je ook kunt thuiswerken zodat je niet altijd naar je werk veel verderop hoeft te reizen en toch ‘collega’s’ ontmoet.

Op heel veel van dit soort gebieden kan de overheid faciliteren. Wanneer je dat als overheid goed doet dan gaat het niet om politieke discussies of boeken vol met regels. Het gaat om faciliteren en burgers er echt (!) bij betrekken. Binnen de kortste keren heb je bijna geen bijstand of sociale zorg meer nodig. Maar dan moet het wat minder gaan om politieke standpunten en meer om goed besturen. Gedrag in plaats van macht. Breed ontwikkelde bestuurders met ethisch normbesef dus.

Of ik een idealist ben? Mwâh. Wat ik wel weet is dat je heel veel verschillende zaken moet opstarten en proberen. Het merendeel levert niets meer op dan ‘geleerde lessen’ maar soms, meestal onverwachts, blijken sommige aanpakken echt een succes te zijn. Dat zijn de zaken waar je verder mee gaat. Niet te lang blijven worstelen, maar door met het volgende idee.

Dus niet denken in ‘moet voldoen aan de regels en anders kan het niet’ maar ‘proberen in testopstellingen’. Voor datgene wat werkt bedenk je vervolgens goede regels en je rolt het uit.

En wie weet, als we op die manier durven denken, doen en faciliteren, dat we op die manier ook wel alternatieven voor vreugdevuren, knalvuurwerk, (te) hard rijden, elektrische fietsen die wél in het verkeer passen, etc. vinden.

De hamvraag is natuurlijk of we vervolgens, of misschien wel gelijktijdig, kunnen ophouden met roepen ’ja maar, m’n pensioen valt toch tegen’, ‘de zorg is niet wat ik er van verwacht’ en vooral ‘vroeger was toch alles beter en dát hebben ze (!!) me afgepakt’. Er is bij ons allen gedragsverandering nodig en dát is de echte uitdaging.

Vinden we een nieuw gemeenschappelijk doel? Een nieuwe droom? Iets met ons gedrag en iets met ons milieu? Moeten we daar misschien mensen voor inhuren als Kopspijkers? Mensen die met veel (zelf)spot zaken bespreekbaar maken zonder zuur vingertje? Mensen a la Ramses Shaffy die liefde voor het leven wist te koppelen aan stomweg stout en onverantwoord zijn? Mensen mét een geweten én een gulle lach?

Lieve mensen, het ontdekken van nieuwe werelden en nieuwe voldoening heeft weinig te maken met het maken van verre reizen of bedenken wat ‘je mist’. Het heeft alles maar dan ook alles te maken met het aanschaffen van nieuwe ogen. Ogen die niet steeds afgeleid worden door schermen van welke soort dan ook. Ogen die de tijd nemen om echt te lezen. Ogen die wat minder kritisch naar anderen kijken en wat meer naar het eigen gedrag. Ogen die zorgen zien maar ook oprecht lachen. Ogen gericht op een mooie toekomst. Ogen die durven. Ogen van leuke mensen.

Proost!