Is het een stemmetje diep binnenin ons? Is het ons onbewustzijn? Zijn het onze hormonen? Of kun je het allemaal vertalen met ‘als het maar vertrouwd voelt’. Met vertrouwd bedoel ik dan ‘bekend terrein’. Daarbij hoeft langs niet alles bekend en vertrouwd te voelen mits net dat essentiële dingetje maar blijft. Of in ieder geval niet weggaat.
Toegegeven, het kan soms om heel veel dingetjes gaan. En om heel grote. Waarbij dat dan weer voor iedereen heel verschillend is wat groot is en wat essentieel. Heb je wel eens goed opgelet hoe heel kleine kinderen, heel oude mensen, dementerenden, autisten etc. volkomen van slag kunnen raken wanneer er net iets anders gaat dan verwacht? Heb jij je wel eens gerealiseerd dat voor jou eigenlijk hetzelfde geldt, maar dat je ‘er wat beter mee om kunt gaan’. En dat je er soms zomaar plotseling juist niet mee overweg kunt. En dat je daar eigenlijk geen goeie verklaring voor hebt.
De neurowetenschap ontwikkelt zich razendsnel en daaruit kunnen we veel leren. Sommige gedachtegangen en algemene ideeën moeten we wellicht geheel herzien. Wist je bijvoorbeeld dat je vaak al een beslissing hebt genomen over allerlei zaken voordat je er een bewuste en rationele verklaring voor hebt ‘gemaakt’? Wist je dat we, ook jij, buitengewoon vaak zeggen dat we iets van plan zijn maar dat we het in feite helemaal niet van plan zijn? Terwijl je dit beslist niet gelooft blijkt de werkelijkheid voor soms wel 80% van de situaties anders te zijn dan jouw plan. Wat je denkt en vervolgens zegt -en waar jij echt in gelooft- , ook wanneer je het goed onder woorden weet te brengen, klopt gewoon niet met jouw handelen. Het klopt ook vaak niet met wat jij denkt te denken.
Wanneer hebben veranderingen een goede kans van slagen? Ik denk dat zowel je onbewustzijn, je hormonen, je geheugen en al die andere zaken in onze bovenkamer die we nauwelijks bevatten samen ‘laten voelen’ dat het vertrouwd is. Of net voldoende vertrouwd is. Of dat de omgeving in ieder geval vertrouwd is. Of zo.
Voorbeelden? Ouders die tegen hun kinderen zeggen ‘kun je niet gewoon doen’. Ook een mooie is ‘kunnen we vanavond niet gewoon (….) thuis blijven?’ Of ‘zij zit op mijn plekkie’. ‘Ik heb geen hekel aan vreemdelingen maar ze zijn wel anders. Als ze nou maar……’. Net zo goed als ‘kunnen zij zich niet aanpassen?’
Wat gaat er (dus) zo vaak fout bij reorganisaties, veranderende regelgeving en wat al niet meer? ‘Ze’ halen iets heel vertrouwds weg en/of voegen iets toe wat niet vertrouwd voelt bij ‘mij’. Kunnen ‘zij’ dat van te voren enigszins inschatten? Neen!! Zie al het bovenstaande. ‘Zij’ kunnen dat een klein beetje voor zichzelf en nauwelijks tot niet voor jou. Zij hebben geen idee van jouw hormonen, onbewustzijn etc. Maar ‘zij’ doen het wel zonder voldoende met jou rekening te houden. Stomweg omdat ze ‘het’ en ‘jou’ niet voldoende (kunnen) begrijpen.
Mijn conclusies: Verander niet iets voor anderen mits het niet echt noodzakelijk is én betrek anderen vooral (bij de details). Jij bepaalt niet wat voor een ander belangrijk is. Trouwens: Misschien hebben de anderen wel hele goede ‘verander ideeën’. Overweeg of ouderen wel op hetzelfde tempo mee moeten veranderen (waarbij oud een rekbaar begrip is). Weet dat een ‘herinneringsmuseum’ voor bijna iedereen altijd leuk is. Niet omdat het oud is maar wel omdat het vertrouwd is! Gún mensen hun vertrouwde plekje en hun vertrouwde ‘spulletjes’.
En dan nog dit: Je hoeft de banen niet te beschermen maar je moet wel de mensen beschermen. Het gaat niet om banen maar om het leven van een betekenisvol bestaan (ja, daar hoort geld bij). Een sociaal-culturele agenda is dus zeker zo belangrijk als een economische agenda. Aanpassen aan de meerderheid, hoe moeilijk ook, is in veel gevallen wel degelijk noodzakelijk. Vrijheid? Jazeker, maar in gebondenheid. Soms is het best prettig wanneer de ander de verantwoordelijkheid neemt.
Wanneer je deze ‘en dan nog ditjes’ samenvoegt met ‘mijn conclusies’ dan kom je in een complexiteit die best we groot is. Een reden te meer om de mits ‘vertrouwd’ voldoende aandacht te geven. Iets waar we op alle niveaus momenteel maar moeilijk in slagen. Dát vind ik dan weer een uitdaging.
Blijf je verwonderen
Rob Franse, 30 januari 2018