De mens zit in feite heel simpel in elkaar: We willen zo veel mogelijk genot en geluk beleven. Vooral nu, maar ook straks. Daarbij begrijpen we dat niet alles (meteen) mogelijk is.
Daarnaast hebben we ook “driften”. Die weten we meestal aardig onder controle te houden.
Tenslotte zijn we ook een sociaal wezen. We zijn graag een erkend deel van “onze” groep (gezin, familie, vrienden, stam, dorp, land…….).
Doordat we ons samen (!) ontwikkeld hebben, lerend van onze geschiedenis, hebben we een maatschappij opgebouwd. Een beschaafde (…….) maatschappij.
Daarbij ontleent onze maatschappij zijn waarden en normen aan de Verlichting. “We denken dus we zijn”. We accepteren, bínnen onze normen, verschillen. Die normen en die beperkte verschillen houden we in evenwicht via een sociaal liberale democratie en we voorzien in voldoende bestaansmiddelen via een kapitalistisch systeem.
In dit geheel zit altijd dynamiek, waarbij dynamiek niet altijd iets geleidelijks is, maar vaak met horten en stoten gaat. Tijdens die horten en stoten wil het nog wel eens “mis” gaan. Dan moeten we op zoek naar een nieuw evenwicht.
Wat er momenteel aan de hand is, en daar komt ons onbehagen vandaan, is dat het evenwicht verstoord is. Velen van ons komen dus niet meer optimaal toe aan “zo veel mogelijk geluk beleven” én zijn daarnaast bang dat het er ook niet beter op zal worden.
In een eenvoudige wereld zou je dan om tafel gaan zitten en samen op zoek gaan naar oplossingen. De kans is groot dat je er nog uitkomt ook. Maar wanneer de wereld heel complex en heel groot is dan wordt het verdraaide moeilijk. Je krijgt ook steeds meer het idee zelf “machteloos” te zijn. Dat machteloze, het ervaren dat het genot minder is geworden én de zorg dat zich dit niet zal herstellen doet ons begrip dat niet alles (meteen) mogelijk is teniet én wakkert onze driften aan. Driften die we dus steeds minder onder controle weten te houden.
Precies daar bevinden veel mensen zich nu: Niet meer kunnen of willen begrijpen en dus doorslaan naar de drift “boosheid”. Vervolgens zijn er altijd wel mensen en platforms die deze boosheid weten te bundelen. En die gebundelde boosheid frustreert vervolgens weer het op zich goede democratische systeem.
(Ja ja, ik heb Bas Heijne en wat Freud gelezen……)
Hoe je dit oplost? Door te zorgen dat mensen weer geluk en genot “beleven” en het vertrouwen terugkrijgen dat dit geluk en genot ook straks beleefd kan worden. Het toverwoord is dus “beleving”. En dat gaat over nu én straks; in combinatie. En over de mogelijkheid daar zélf invloed op uit te kunnen oefenen. Zoals je zelf ook de keuze maakt om bepaalde aanschaffen “even uit te stellen”. Of eerst te gaan studeren om daarná een goede baan te kunnen bemachtigen.
Beleving kun je veranderen (!) door mensen goed en begrijpelijk op te leiden en te informeren. En op te voeden natuurlijk. Dat scheelt al heel veel. Dat zou dus mijn eerste punt zijn: Opleiden en informeren –ook en vooral op het gebied van onze Verlichtingsidealen-, waarbij we al heel lang weten dat kennisoverdracht slechts dan werkt wanneer je mensen er bij betrekt! Puur zenden is zinloos.
Dan nog pas je de aard, de natuur van de mens, natuurlijk niet aan. Maar je leert wel anders om te gaan met je aard en met je natuur. Opleiding en opvoeding zet je dus vooral in om mensen zich te laten ontwikkelen, meer dan om kennis te vergaren. Bildung!
En zo lang we dat niet voor elkaar hebben zou ik iedereen toe willen roepen: Zet die rose bril van verwachting op gedragsgebied af! Een bankier zonder wettelijke regels zal zich net zo beroerd gaan gedragen als een kansarme jongere in een verkeerde omgeving. Stel duidelijke regels en grenzen (niet meer, maar duidelijker).
Ik denk zomaar dat wanneer je de beleving verandert door anders en beter op te voeden en op te leiden én regels duidelijker en “harder” maakt de basis gelegd is. En vanaf daar verder!
Rob Franse, 24 september 2016