Normen en waarden kunnen niet zonder zelfspot

Normen? Waarden? Compassie? Begrip hebben voor?

Jarenlang heb ik gedacht dat het gaat om normen en waarden. Of eigenlijk andersom; om waarden en normen.

Je ontwikkelt in de loop der jaren je waarden door te luisteren, te lezen, te praten en na te denken en op basis daarvan stel je je normen. Dat denk je goed en verstandig te doen.

En je past je waarden steeds weer een beetje bij. Op basis van ervaringen. Je leert er ook wat voorzichtiger mee om te gaan, ook al omdat je soms waarden van anderen hoort waarvan je denkt, tsja, daar zit ook wat in. Een collega heeft me ooit met een simpele uitleg van het vloeken afgeholpen.

Een paar maanden geleden ben ik het woord compassie steeds meer gaan gebruiken. Dat had en heeft vele redenen. Toch gebruik ik dat woord niet goed; compassie betekent namelijk letterlijk “medelijden”. Wat ik eigenlijk bedoel is “begrip hebben voor”. In de Dikke van Dale omschreven als “het vermogen en de wil om het genoemde te begrijpen en (deels) te aanvaarden of zich ernaar te richten”.

En nu snap ik ook waarom ik steeds meer belang hecht aan compassie of begrip hebben voor. En steeds voorzichtiger word met waarden en normen.

Nog niet zo heel lang geleden konden we hartelijk lachen om Anton Geesink met z’n “volgens de statuten en de regelementen” uitspraken, hadden we zwarte pieten waar niemand echt problemen mee had, konden we lachen om Zuid Europeanen en hun krekel gedrag (net als om ons eigen mieren gedrag). Zelfs grappen over Joden, Mohammedanen, gereformeerden, meneer pastoor, homo’s, kinderlokkers, mannen met regenjassen en vrouwen in tuinbroeken waren soms op de rand, maar ach…..

En toch vrij plotseling kan dat alles niet meer. Nu is dat op zich nog niet zo’n probleem, vele grappen waren eigenlijk helemaal niet zo leuk, maar er zit wel iets achter wat heel vervelende vormen aanneemt.

Op de een of andere manier lijkt het wel of we steeds meer respect willen hebben voor onze waarden en normen en steeds meer moeite krijgen met al die waarden en normen die anderen ons menen “op te moeten leggen”……. Het gaat zelfs zo ver dat bijna iedere leerkracht te maken krijgt met de zeer specifieke waarden en normen van (de ouders van) ieder kind en “of daar maar even rekening mee gehouden kan worden”. Maar ook, en dat is misschien wel logisch in zo’n snel veranderende maatschappij, met de waarden van de ene generatie die echt niet meer zo’n behoefte heeft aan de enorme veranderingen en de andere generatie die waarschijnlijk niet anders kan dan veranderen.

En dan heb ik het nog helemaal niet over uitwassen in verschillen in waarden en normen tussen Grieken en Duitsers, tussen Oekraïners en separatisten, tussen ……

 Voor dit moment heb ik maar één oplossing: Voeg aan het rijtje waarden en normen niet alleen compassie en begrip hebben voor toe, maar neem je eigen waarden niet zo verdraaid zwaar. Relativeer, lach om je zelf, heb zelfspot!

En mocht dat de wereld niet helpen, dan helpt het in ieder geval voor jouw eigen humeur…..En daarmee dus ook voor het humeur van anderen.

…..Maar iedereen die een beter idee heeft hoor ik natuurlijk met het nodige begrip aan J.

Neem je zelf niet al te serieus. Lach! De lente nadert.

Rob Franse, 15 februari 2015

 

8 gedachten over “Normen en waarden kunnen niet zonder zelfspot”

  1. Teveel aan compassie is niet goed. Medelijden hebben voegt niet zoveel toe. ‘Hij keek haar medelijdend aan’. Daar heeft ‘zij’ niets aan, medeleven wel. Medeleven is actief met iemands problematiek bezig zijn. Begrip hebben voor kun je samenvatten in empathie hebben. Een merkwaardig verschijnsel, waar de evolutie ons van heeft voorzien, en wat bij dieren eveneens aanwezig is, zij het natuurlijk minder uitgesproken.
    De ergste vorm van compassie is zelfmedelijden. Toch lijden daar vrij veel mensen aan. Omdat te voorkomen: zoek de zon op, maar behoud je eigen waarde.

  2. Is het juist niet een teken van compassie of empathie dat we onszelf afvragen of het wel zo leuk is om harde, stigmatiserende grappen te maken over Joden, moslims, homo’s, Zuid-Europeanen etc.? Of dat sommigen ethische bezwaren hebben tegen het fenomeen van Zwarte Piet? Ik denk dat wel namelijk. De enige manier waarop we kunnen begrijpen waarom zoveel donkere mensen niet gecharmeerd zijn van Zwarte Piet is door ons in hun in te leven. Empathie, dus.

    Verder lijkt het me inderdaad belangrijk om regelmatig op je eigen waarden en normen te reflecteren en ze niet te rigide te hanteren. Toch vermoed ik dat er een kleine kern bestaat van absolute, menselijke waarden. Compassie of mededogen zou een goeie kandidaat zijn. En wellicht ook Liefde, Waarheid en Schoonheid. We zullen in het bestaan van die waarden moeten geloven en er altijd naar blijven zoeken.

  3. Ja… mensen worden vaak nerveus als ik begin over absolute waarden of absolute waarheid. Ik word echter nerveus als mensen het bestaan daarvan ontkennen.

    Men denkt vaak dat ik, door het bestaan van absolute waarden en waarheid te erkennen, ook van mening ben dat ik die in pacht heb. Dat is natuurlijk onzin. De waarheid is oneindig complex en geen mens zal die ooit in haar geheel kunnen bevatten, maar ze bestaat wel. 1 plus 1 is toch echt 2 en geen 3, 19 of bosbessenkwarktaart. Ik zeg: er bestaat een oneindig complexe waarheid en het is onze taak haar zo dicht mogelijk te benaderen. Mensen die beweren dat er geen absolute waarheid bestaat beseffen niet wat voor implicaties dat heeft. Rechtspraak wordt zinloos, want wat de beklaagde zegt is even waar of onwaar als wat de aanklager zegt. Geen argument ter wereld snijdt nog hout. Bovendien zou het beoefenen van de wetenschap onmogelijk en zinloos zijn. (Gezien de resultaten van vele eeuwen wetenschapsbeoefening mogen we concluderen dat het zeker niet onmogelijk of zinloos is geweest!) Bovendien zou niemand zich meer geroepen voelen zijn eigen meningen tegen het licht te houden, want zijn eigen mening is net zo waardeloos als elke andere. Als iedereen in zijn eigen waarheidje kan geloven is er geen enkele noodzaak meer tot compassie.

    Iets soortgelijks geldt voor het ontkennen van absolute waarden. Moeten we Adolf Hitler dan echt op hetzelfde morele plan willen kunnen scharen als majoor Boszhardt? Als je niet in absolute waarden gelooft, wat voor steekhoudend argument heb je dan nog voor wat goed en wat slecht is?

  4. Jouw reactie geeft extra voeding aan mijn mening (!) dat je voorzichtig om moet gaan met absolute waarden en waarheid. Dan heb ik het niet over de vraag of 1+1 2 is, maar wel over zaken als geloof, religie, opvoeding, euthanasie etc. Al te vaak worden normen als absoluut ervaren zonder, en daar gaat het mij om, zelfs maar ruimte te hebben om te luisteren waarom de ander die normen van mij “anders ziet”.

  5. Hee Rob,

    Alsnog een verlate reactie; ik heb net een zonnige week in de Oostenrijkse sneeuw achter de rug.

    Ik ben het helemaal met je eens dat je voorzichtig moet omgaan met absolute waarden en waarheid. In de eerdere reacties heb ik ook al aangegeven dat het belangrijk is om op je eigen ideeën te reflecteren. Bovendien zal men ten allen tijden moeten erkennen dat men niet de volledige waarheid in pacht heeft en nooit kan hebben. Daarom is het zeer leerzaam zijn om te luisteren naar mensen met afwijkende normen en waarden. Wat dat betreft begrijp ik de strekking van je betoog en kan ik er geheel in mee gaan.

    De strekking van mijn reacties is echter dat ik het belangrijk vind dat men het bestaan (of ook maar de mogelijkheid van het bestaan) van een kern aan absolute waarden erkent (evenals een absolute waarheid), waar we als mensheid naar op zoek moeten. Verwerpen we dat bestaan, dan vrees ik dat we alle fundamenten onder onze beschaving vandaan slaan, zoals ik in mijn vorige reactie heb betoogd.

    Dat sommige lieden hun eigen waarden als absoluut beschouwen en daardoor ongewenst gedrag vertonen en niet naar andere geluiden willen luisteren, betekent nog niet dat er geen absolute waarden bestaan.

  6. Ik las vanmorgen een artikel in The Optimist Daily. Onderzoek wijst uit dat niet alleen placebo’s werken, maar ook nocebo’s (jobstijdingen). De onderzoekers adviseren om voorzichtig te zijn met “de heilige waarheid”.
    Zou het zo kunnen zijn dat we naast een beperkte set van absolute waarheden ook moeten leren leven met een set van verschillende en elkaar soms tegensprekende waarheden? En daarvoor vooral respect moeten hebben?
    Tenslotte: Je schrijft over mensen met “afwijkende” normen en waarden. Misschien moeten we het meer hebben over “andere” normen en waarden (waarbij normen en waarden zich ook binnen een persoon door omstandigheden kunnen aanpassen).

Laat een antwoord achter aan prikkelsvoordegrijzemassa Reactie annuleren

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *